Rødberg

Frå Vaksdal Historielag

Noverande versjon

< Vaksdal Historielag | Bygdebøker for Vaksdal | Vaksdal bygdebok band I | Bruvik sokn innhald

Gards og ættesoge for Rødberg.

INNLEIING

Rødberg er den ytste garden på fastlandssida. Garden grensar i vest mot Sørfjorden, i nord mot Hana og Stavenes, i aust og sør mot Skulstad. Grensa mot Skulstad er kommunegrense mellom Vaksdal og Bergen. Grensegangsforretning mellom Skulstad, Ådland i Samnanger, Rødberg og Stavenes vart tinglesen 1939.

Fråstanden mellom tuna i Hana og Rødberg er omlag 2 km. Næraste grannegard er Skulstad. Her er fråstanden mellom tuna 1/2 km i luftlinje, men høgdeskilnaden er stor. Tunet i Rødberg ligg om lag 90 m. o. h. Tunet på Skulstad ligg 368 m. o. h. Rødberg, Hana og Skulstad var ei gravarote. Dei var også saman om ymse dugnadsarbeid, t. d. taktekking.

Gardsnamnet vart skrive Rødbiergh 1626, Bergh 1645, Rødberig 1648, Rødberrig 1603 og 1655. 1657 og seinare er namnet oftast skrive Rødberg. Denne skrivemåten er brukt i matrikkelen 1886 og i dei no gjeldande matriklar og grunnbøker. Bygdemålsforma er bæ'rje.

Rødberg eller Raudberg er brukt som stadnamn fleire stader. Fyrstelekken er anten adjektivet raud eller inkjekjønnsordet raudi, eit gamalnorsk ord for myrmalm. Jordsmonnet er dels myrjord, dels sandjord.

Kva tid garden vart busett, er det vanskeleg å seia noko visst om. Her er ikkje fornfunn. Gardsnamnet høyrer heller ikkje til dei namn som tidfester busetnaden til ein bestemt periode. Det gjer derimot namnet på grannegarden Skulstad. Dei fleste stadgardane reknar ein for å vera frå vikingtida. Spørsmålet blir då kva for ein gard som er eldst, Skulstad eller Rødberg.

Det eldste skriftlege vitnemålet om garden er frå 1603. Brukaren Nils er då oppførd i skattelista som øydejordsmenn. Det same gjeld brukaren Mons 1620. Øydejordsmann kan tyda anten nybrotsmann eller ein brukar som har teke i bruk ein gamal øydegard. Det er mest truleg at Rødberg var ein gamal øydegard som hadde vore busett i mellomalderen.

1723 heiter det om garden: "Ligger 1/4 Miel fra Søen og 4 1/2 Miel fra Bergen, noget aarvant og meget tungvunden." Her er berre ein brukar, og han "lever allene of Qvægetz avling".

Garden vart heller ikkje oppdelt seinare. Rødberg har vore einbølt gard så lenge ein kjenner til. Men i åra 1803-1908 var her 2 brukarar. Dei dreiv garden i lag.

I Herredsbeskrivelsen av 1863, eit førearbeid til matrikkelen 1886, heiter det at garden er tungbrukt og utsett for snøskred. Fråstanden til Bergen er oppgjeven til 3 1/2 mil. Åkervidda var 5 mål. 2 mål var middels god åker. 3 mål var ring åker. Engvidda er oppgjeven til 44 mål i alt. 14 mål var god eng. 12 mål var middels god. 18 mål var ring eng. Her var ikkje dyrkingsjord.

1956 var innmarka 22 mål. Av dette var om lag 3 mål åker. I eldre tid var det ikkje hest på garden. Dei siste brukarane har freista halda hest. Men båe hestane har øydelagt seg i beitet, som er svært ulendt. Dei har difor gått over til å bruka firehjult traktor, endå det mange stader er vanskelegare å koma fram med traktor enn med hest. Beitemarka er også nemnd i Herredsbeskrivelsen av 1863: "Fjeldhavn of god Beskaffenhed og fuldt tilstrækkelig, men meget brat, vanskelig og farefuld Adkomst til samme".

Den vanskelege vegen til fjellbeitet gjorde at Rødberg fekk rett til å buføra over nokre slåtter som Skulstad eig ovanfor innmarka i Rødberg.

1723 var her ikkje seter til garden. Dei gjekk til og frå og mjølka kyrne ute heilt til siste verdskrigen. Då vart det bygt eit seterhus. Ei tid hadde dei ein uteflor som dei batt kyrne inn i når det var ruskever. Men det var så verhardt der denne floren stod at han bles ned 6-7 år etter at han var oppsett. Ei utløe som låg nede i lia vart i eldre tid nytta til flor for kyrne i styggever. Straks etter siste verdskrigen vart det slutt med å senda kyrne i fjellbeitet. No beitar dei på kulturbeite i nærleiken av innmarka.

Her var skog nok til ved og hustømmer til eige bruk, heiter det i Herredsbeskrivelsen av 1863. Matrikkelen 1723 nemner "Lit olderbrende". Men om dette var til eige bruk eller til sal vert det ikkje opplyst noko om.

Høyet frå slåttene vart i Herredsbeskrivelsen oppgjeve til 300 våger. I fleire av slåttene var det utløer.

Garden hadde ikkje kvern 1723. Heller ikkje var det fiskerettar som det vart teke omsyn til ved matrikuleringa. I nyare tid har det vore drive noko laksefiske. Flyfotoet frå 1960 syner ei kilenot i fjorden nedst t. v. på biletet.

I 1840-åra ser det ut til å ha vore husmannplass på garden. Tomas Knutsson Stokke fekk 1842 festesetel på slåtteteigen Ravneberget. 1859 fekk han skøyte på farsjorda, Stokke bnr. 5. Det kan henda at han heile tida budde på Stokke, og at han ikkje busette seg i Ravneberget.

1829 vart det tinglyst minneleg utskifting over garden.

1896 vart det tinglyst overenskomst med rett for A/S P. G. Rieber og Søn eller ordre til å utvinna marmor eller kalkstein på eigedomen.

1879 vart det ekspropriert grunn til Bergen-Vossebanen. 1922 vart det ekspropriert grunn til Vossebanens ombygging.

Etter 1945 løyvde kommunen pengar til gardsveg frå tunet og ned til den gamle jarnbanelinja. Denne vegen var til stor hjelp. Før denne gardsvegen kom, måtte alt som skulle frå sjøen og heim til tunet berast på ryggen.

1959 vart det halde overskjønn for avståing av veggrunn til den nye riksvegen. Vegen vart lagd over Rødberg i ei lengd av 689 m med vegbreidd 7 m og 2,5 m tillegg på kvar side. Kvadratmeterprisen for veggrunn var frå kr. 0,75 til kr. 2,50. Frå kjøpesummen vart trekt kr. 2500 til vederlag for den fordelen garden fekk av den nye riksvegen.

SKYLD, SKATT, FØDNAD, AVLING, FOLKETAL

Gamalt matr.nr. 28 i Arne skipreide. 1838 nytt matr.nr. 29. 1853 matr.nr. 118.

Gamal landskyld 1 spann = 18 merker smør. 1838 ny skyld 1 dalar 3 ort 15 skill. 1886 3,11 skyldmark.

1665 leidang, fredtoll, gjengjerd, vedpengar 1 mark. Småtiend 2 skill. Kandtiend 9 kanner.

1657 fødnad 3 kyr, 2 kviger, 3 geiter, 6 sauer. 1665 fødnad 6 storfe. 1723 4 kyr, 1 ungfe, 6 sauer. 1864 9 kyr, 5 ungfe, 30 sauer. 1875 1 okse, 6 kyr, 3 ungfe, 17 sauer, 14 geiter. 1956 2 kyr, 1 okse, 25 sauer.

Sånad 1665 1 tunne korn. Avling 2 tunner. 1723 sånad 1 tunne havre. Avling 3 tunner. 1864 sånad 4 1/2 tunne havre, 3 tunner poteter. Avling 14 tunner havre, 10 tunner poteter, 896 våger høy, 98 våger halm. I slåttene hausta dei 300 våger høy.

Folketal 1801 7 personar. 1875 9 personar. 1956 5 personar.

EIGARAR

Katedralskulen i Bergen er oppførd som eigar 1626. 1648 heiter det i kontribusjonsskattemanntalet: "Rødberig - 1 Spand S. Rectorn i scholen eyer och bøxler." Seinare kjelder frå 1600- og 1700-talet stadfester at rektoratet eller rektorstillinga ved katedralskulen hadde eigedoms- og disposisjonsrett over garden.

Katedralskulane i Trondheim, Oslo og Bergen vart truleg grunnlagde på 1100-talet. Etter reformasjonen vart presteutdaninga lagd til katedralskulane. Men på 1600-talet vart det kravt universitetsutdana prestar. Då vart katedralskulane latinskular som førde elevane fram til eksamen artium. Rektorstillingane var lågt løna til byrjinga av 1600-talet. Seinare kom reformer som gav rektorane høgare løn og fleire hjelparar. Dei avgiftene som brukarane i Rødberg måtte betala til jordeigaren, var såleis ein del av løna åt rektor ved Katedralskulen i Bergen.

1831 vart det gjeve kongeskøyte til brukaren Olav Andersson for 332 spd. og årleg jordavgift 7 skjepper bygg. Jordavgifta vart innløyst 1852. Avgifta var då 2 spd. 78 1/2 skilling for året. Innløysingssummen var 71 spd. 79 1/2 skilling, det 27-dobbelte av den årlege avgifta.

BRUKARAR FØR 1745

1603 er Nils oppførd i skattelista som øydejordsmann. Han betalar 1/2 rdl. i skatt. Nils var truleg den fyrste brukaren her etter øydejordstida.

1620 er Mons brukar. Han er nemnd i fleire skattelister i 1620-åra, men døydde truleg kring 1640.

1645 er enkja Marta oppførd som brukar.

1648-1655 heiter brukaren Jakob. Det finst ikkje opplysningar om at han var gift eller hadde etterkomarar. I koppskattemanntalet 1645 er det ein husmann som heiter Jakob. Om det var han som seinare vart brukar, er det uråd å seia noko visst om.

1657 er Åmund Monsson brukar. Åmund var fødd ca. 1615. Han var truleg son åt Mons og Marta som var brukarar her 1620-1645. Sjå ovanfor.

Born:

1. Oluf 1644-.
2. Mons 1653-.
3. Lars 1657-, brukar Stavenes bnr. 1.
4. Anna d. ug. 1734, b. her.

Ca. 1680 vart Knut Mikkelsson Jamne brukar. Knut var lagrettemann i Arna skipreide 1689, 1701 og 1705. Knut 1659-1726 var g.m. Marta Nilsdtr. 1660-1732.

Born:

1. Brita 1687-, g.m. neste brukar.
2. Olav 1692-.
3. Erik 1697-1738.
4. Anna f. og d. 1700.
5. Kari 1702-1718.
6. Mons 1705-, brukar her.

1720 vart Lars Johannesson Veo g.m. Brita 1687-1741, dtr. åt den førre brukaren her. Lars 1697-1749 var truleg frå Veo i Gjerstad. Sjå Gjerstad s. 350 og 351.

Born:

1. Ei dotter f. og d. 1722.
2. Brita 1724-, g.m. Lars Eriksson Stavenes, sjå Stavenes bnr. 3.

1727 vart Mons Knutsson f. 1705 g.m. Ragnhild Monsdtr. Stavenes f. 1697. Dei var truleg brukarfolk her ei tid.

Born:

1. Knut 1727-.
2. Ole 1728-.

BRUKARAR

Skyld: 1886 3,06 skyldmark. 1975 3,04 skyldmark.

Gamalt løpenr. 79. Nytt løpenr. 471. Etter 1878 løpenr. 471 a.

1745 bygsla Knut Larsson. Bygselsetelen hans, som er den fyrste tinglyste bygselsetelen som ein kjenner til for denne garden, nemner ikkje noko om kvar Lars kom frå. Men skiftet i Sandvik 1832, der etterkomarane åt Lars var mellom arvingane, opplyser at Lars var son åt Brita Larsdtr. Rødberg f. Stokke. Brita og Lars, mannen hennar, har truleg vore brukarar i Rødberg. Men det kan ikkje vera dei som var brukarfolk her 1720. Sjå ovanfor.

Knut Larsson 1727-1811 var g.1.g.m. Anna Johannesdtr. Skaftå 1720-1774.

Born:

1. Lars 1751-1765.
2. Brita f. og d. 1754.
3. Brita 1755-, g.m. Tomas Knutsson Stokke, sjå Stokke bnr. 5.
4. Marta f. og d. 1758.
5. Marta f. og d. 1761.
6. Marta f. og d. 1762.
7. Sigrid 1764-, g.m. Anders Olsson, brukar på Langhelle bnr. 1 og Blom. Sjå Haus s. 251.

Knut g.2.g.m. Marta Larsdtr. Hole 1750-1831. Sjå Haus s. 398. Knut og Marta hadde ikkje born. 1799 kjøpte dei farsgarden åt Marta for 300 rdl. Dei dreiv både Rødberg og Hole ei tid. Men 1810 selde dei Hole til Anders Langhelle for 500 rdl. Anders var gift med Sigrid, yngste dotter åt Knut. Sjå ovanfor.

Knut hadde også pengar ståande i Langhelle bnr. 5. I si tid var nok Knut Larsson Rødberg ein av dei mest velståande mennene i bygda. Dei to døtrene frå 1. ekteskap, Brita og Sigrid, må ha fått kring 40 rdl. kvar i morsarv, å døma etter dei avkall (kvitteringar) som ektemennene deira let tinglysa 1790. Avkallet som gjaldt arveluten åt Brita lydde på 28 rdl. 9 skilling. Avkallet for arveluten åt Sigrid lydde på 38 rdl. 9 skilling.

1803 bygselsetel til soldat Johannes Andersson Skaftå bnr. 1 1780-1828. Bygselsetelen lydde på 12 merker smør og gjaldt berre i 10 år. Johannes var g.m. dotterdotter åt Knut Larsson, Brita Tomasdtr. Stokke bnr. 5 1781-1849. Dei vart buande i Rødberg til 1808. Då fekk dei skøyte på farsgarden åt Johannes. Sjå Skaftå bnr. 1.

1819 forpaktingskontrakt til Olav Andersson Skaftå bnr. 1. Olav var 20 år gamal då han kom hit som husbondsdreng 1811, etter at brukaren Knut Larsson var død. Olav vart straks etter gift med enkja Marta Larsdtr. f. Hole 1750-1831. Sjå ofr.

Olav og Marta hadde ikkje born. 1831 fekk Olav kongeskøyte for 332 spd. og jordavgift. Same året sette Olav og Marta opp gjensidig testamente som gav den lengstlevande rett til å sitja i uskift bu. Marta døydde stutt tid etter. Olav 1790-1863 g.2.g.m. Ingebjørg Vikingsdtr. Tunes 1811-1899. Sjå Haus s. 443.

Born:

1. Marta 1833-, g.m. neste brukar.
2. Ingebjørg 1835-, g.m. Anders Tomasson Stavenes, b. Ytre-Bruvik bnr. 5 og Sedalen bnr. 3.
3. Magdeli 1837-, g.m. Mikkel Nilsson Ytre-Boge, b. Vaksdal bnr.2.

1846 skøyte til Marta Olsdtr. for 300 spd. og kår til foreldra. Marta 1833-1918 gifte seg 1849 m. Tomas Tomasson Stavenes bnr. 1 1819-1903.

Born:

1. Olav 1849-, brukar her.
2. Ingebjørg f. og d. 1853.
3. Ingebjørg 1854-, tekstilarbeidar, Dale, g.m. Johannes Andersson Skaftå bnr. 2, b. Øvste Mjelde. Sjå Haus s. 52.
4. Ingebjørg 1857-, tekstilarbeidar, Dale, g.m. Tor Jonsson Slåke. Sjå ættesoge for Dale.
5. Brita 1860-, b. Skånevik, g.m. gbr. Ole Torkelsson Slåke.
6. Thomas Rødberg 1864-, tekstilarbeidar, Dale. Sjå ættesoge for Dale.
7. Johannes 1871-, ug. snikkar, b. Oslo og Bergen.
8. Madli 1873-, b. Dale, g.m. Ingebrigt O. Bruvik. Sjå ættesoge for Dale.

1879 skøyte til Olav Tomasson for kr. 1600 og kår til foreldra verdsett til kr. 1800. Olav 1849-1918 var g.m. Brita Johannesdtr. Stavenes bnr. 3 1851-1925.

Born:

1. Marta 1877-, b. Bergen, g.m. konduktør Oskar Nilsen.
2. Tomas 1878-1945, ug. jarnbanearbeidar, b. her.
3. Johannes 1880-1883.
4. Olav 1882-1942, byggmeister, b. i U.S.A. frå 1906.
5. Berta 1884-, b. Voss, g.m. styrar for Voss Hårduksveveri Nils Tomasson Stavenes. Sjå Ytre Arna s. 56 og 112.
6. Johannes 1886-1953, bygningsmann, b. U.S.A.
7. Johan 1888-, farmar, b. i U.S.A. frå 1911.
8. Alfred Dortin 1891-, farmar, seinare kontormann, b. i U.S.A. frå 1910.
9. Oline Berntine 1893-, g.m. gbr. Martin Johannesson Ytre-Bruvik, sjåYtre-Bruvik bnr. 3-4.
10. Ingvald 1896-, brukar her.

1918 skøyte til Ingvald Olsson. Kårbrev til mora Brita Johannesdtr. vart tinglese samstundes med skøytet likeeins forkjøpsrett til broren Tomas dersom Ingvald ville selja garden.

Ingvald 1896-1960, småbrukar og anleggsarbeidar, var g.1.g.m. Olufina Maria 1895-1944, dtr. åt Andrina og Rasmus Morken. Sjå nedanfor.

Born:

1. Ole Johan, brukar her.
2. Robert Arthur 19**-, gbr. og fiskar, b. Kongshus, Vest-Finmark, g.m. Kate Arild.
3. Bergljot 19**-, syerske, b. Karmøy, g.m. Sven Øygarden.
4. Trygve Oskar Martin 19**-, ug. anleggsarbeidar.
5. Erling 19**-, sjømann, b. Askøy, g.m. Else Jonasdal.
6. Gerhard William 19**-, ug. banevaktar, b. Landås.
7. Ingvard Marton 19**-, sjå bnr. 3.

Ingvald g.2.g.m. Petra Amalie 1903-1992, dtr. åt fiskar og småbrukar Peder Andersson Jonasdal og kona Anna Matilda f. Kårvik, Askøy.

Fyrste kona åt Ingvald, Olufina Maria, var enkje då ho kom hit. Ho var g.1.g.m. Emanuel Mikkelsen.

Born:

1. Johanne Henrikke 19**-, b. Haugesund, g.m. Ole Mikkelsen.
2. Emanuel Oliver 19**-, b. Stavanger, g.m. Ruth Arild.

1960 skøyte til Ole Johan Ingvaldsson 19**-, småbrukar og anleggsarbeidar, g.m. Solveig Ingvarda 19**-, dtr. åt steinarbeidar Andreas P. Bruvik og kona Johanna Johannesdtr. Sjå ættesoge for Vaksdal og Jamne.

Born:

1. Oddveig Johanna 19**-, b. Trengereid, g.m. Olav Moldekleiv.
2. Ingvald Andreas 19**-.

Rødbergelva.

Gamalt løpenr. 471 b. Gamal skyld 3 skilling. Ny skyld 0,05 skyldmark. Utskilt frå bnr. 1 1878.

1888 skøyte til Bergens Jodfabrik for kr. 250,-.

1896 skøyte til Trengereid Fabrik frå Bergens Jodfabrik på bnr. 2 m. fl. bnr. for kr. 8000,-. Same år vart tinglese salskontrakt frå Tomas Tomasson Rødberg til Conr. Brown på elva som renn over garden Rødberg. Visse rettar for seljaren vart overdregne til P. Jebsen på nærare fastsette vilkår.

Utsikten.

Skyld 0,01 skyldmark. Utskilt 1958 frå bnr. 1.

1958 skøyte til Ingvard Marton Rødberg 1936-1962, gruvearbeidar, son åt Olufina Maria og Ingvald Rødberg bnr. 1. Ingvard Marton omkom ved gruveulukke på Svalbard 1962.

Utsikten.

Skyld 0,01 skyldmark. Utskilt 1966 frå bnr. 1.

1966 skøyte til Olav Rødberg.

Solhaug.

Skyld 0,01 skyldmark. Utskilt 1966 frå bnr. 1.

1966 skøyte til Eivind Bruvik.

Linjegrunn.

Skyld 0,01 skyldmark. Utskilt 1970 frå bnr. 1

1971 skøyte til Norges Statsbaner.